ارزش افزوده یک اصطلاح اقتصادی و به معنای ارزشی است که در فرآیند تولید یک کالا یا ارائه خدمت به وجود می آید.
ارزش افزوده، افزایش در ارزش پولی یک کالا بر اثر انجام کار یا خدمتی بر روی آن است که سبب تغییر کاربرد، بهبود کیفیت یا تسهیل مصرف آن شود.
ارزش افزوده که در زبان انگلیسی با عنوان Value added شناخته می شود، به ارزشی گفته می شود که در فرآیند تولید یک محصول به کالای واسطه ای یا همان مواد اولیه محصول اضافه می شود. البته ارزش افزوده مختص یک کالا نیست، بلکه به فرآیند تولید مرتبط است.
در یک تعریف دقیق، ارزش افزوده به افزایش ارزش پولی کالا طی مراحل تولید گفته می‌شود. با عبور یک کالا از هر مرحله از تولید محصول ارزشی به کالا اضافه می‌شود که به آن ارزش افزوده می گوییم. ارزش افزوده را میتوان برابر با اختلاف بین ارزش محصول تولید شده با مجموع ارزش مواد اولیه یک محصول دانست.
ارزش افزوده به زبان ساده و از منظر اقتصاددانان ما به التفاوت ستانده و داده و تعریف عملیاتی تر آن مساوی است با: فروش منهای خرید.
برای مثال یک واحد تولیدی برای تولید یک کالا نیاز به مواد اولیه ای دارد که هزینه مجموع این مواد اولیه برای تولید یک عدد از کالای نهایی، مجموعاً یک میلیون تومان است. این واحد تولیدی پس از هزینه کردن یک میلیون تومان و تولید کالای نهایی، محصول نهایی را پس از انجام یکسری عملیات یک میلیون و ۳۰۰ تومان به فروش می رساند. ارزش افزوده در این مثال ۳۰۰ تومانی است که از مابه التفاوت هزینه مواد اولیه و محصول نهایی به دست می آید. در مثالی دیگر گفته می شود اگر برای تهیه یک کیلو شیرینی، ۲۰۰ تومان شکر، ۳۰۰ تومان شیر، ۳۰۰ تومان آرد، ۳۵۰ تومان تخم مرغ و ۴۵۰ تومان از دیگر موارد اولیه استفاده شده باشد و در نهایت محصول نهایی شده را به قیمت ۵۰۰۰ تومان بفروشیم، ارزش افزوده این یک کیلو شیرینی ۳۷۰۰ تومان است.
نقطه ورود ارزش افزوده به محاسبات مالی
در اواسط دهه ۱۹۷۰ میلادی و پس از مباحث فراوان در رابطه با اهداف گزارش‌گری مالی، انجمن‌های حرفه‌ای کشورهای پیشرو در حرفه حسابداری اقدام به صدور بیانیه‌هایی در رابطه با اهداف گزارش‌گری مالی کردند و در این میان کمیته استانداردهای حسابداری انگلستان با انتشار بیانیه مهمی ضمن مشخص کردن اهداف و ویژگی‌های کیفی گزارش‌گری، ارائه صورت ارزش افزوده توسط شرکت‌ها را به‌عنوان یکی از گزارش‌های سالانه پیشنهاد کرد.
در این بیانیه، ارزش افزوده، ثروت ایجادشده توسط شرکت طی یک دوره زمانی (مالی) تعریف می‌شود و صورت ارزش افزوده، بیان‌گر چگونگی ایجاد این ثروت و سهم هریک از گروه‌های ذی‌نفع از آن است.
تفاوت سود و ارزش افزوده
اگرچه شباهت هایی میان ساختار و نحوه کسب سود و ایجاد ارزش افزوده توسط واحدهای تولیدی وجود دارد اما این دو تفاوتهایی نیز با یکدیگر دارند.
برای مثال سود، ثروت ایجاد شده‌ای است که در یک دوره مالی مشخص به سهام‌داران تعلق می‌گیرد. در حالی‌که ارزش افزوده، بیان‌گر ثروتی است که بر اثر تلاش گروهی سهام‌داران، وام‌دهندگان، کارکنان و دولت در یک دوره مالی مشخص ایجاد شده و هریک از گروه‌های ذی‌نفع سهم خود را دریافت کردهاند. بنابراین ارزش افزوده، مفهوم گسترده‌تری از سود داشته و سود ممکن است تنها بخشی از ارزش افزوده ایجادشده باشد.
محاسبه ارزش افزوده
محاسبه ارزش افزوده توسط اقتصاددانان و حسابداران در موارد زیر باهم تفاوت دارد:
تاکید اقتصاددانان روی تولید کالاها و خدمات در یک سال مالی معین است؛ در حالی‌که تاکید حسابداران روی فروش کالاها و خدمات است؛ که طرز عمل آنان در رابطه با تغییرات موجودی‌ها و ارزیابی آن باهم تفاوت دارد.
اقتصاددانان موجودی‌ها را به قیمت فروش ارزیابی میکنند؛ در حالی‌که حسابداران، بهای تمام‌شده موجودی‌ها را ارزیابی قرار میکنند.
حسابداران استهلاک را برای تک‌تک دارایی‌ها به‌دقت محاسبه میکنند؛ در حالی‌که اقتصاددانان یک برآورد، آن‌هم برآورد کلی در این رابطه دارند.
تولید ناخالص داخلی محاسبه‌شده توسط اقتصاددانان، شامل ارزش افزوده ایجادشده در خارج از مرزهای یک کشور نیست؛ اما حسابداران مالی ارزش افزوده شرکت را صرف نظر از این‌که در کجا ایجاد شده، محاسبه میکنند.
تفاوت اقتصاددانان و حسابداران ناشی از تفاوت اهداف و دیدگاه‌های آنان است. به‌طوری‌که اقتصاددانان، یک دید کلان و کلی در ارتباط با صنایع، ملت‌ها و شرکت‌ها دارند و از ارقام برآوردی جهت رسیدن به اهداف خود استفاده میکنند. اما گزارش‌های مالی ارائه‌شده توسط حسابداران مورد استفاده گروه‌های مختلفی مانند سهام‌داران، بستانکاران، مدیریت و کارکنان است و باید دارای خصوصیاتی مانند درستی، انصاف، عینیت، بی‌طرفی، به‌موقع و قابلیت رسیدگی داشته باشد.
