بانک مرکزی در راستای مأموریت خود مبنی بر تنظیم و اجرای سیاست پولی و اعتباری کشور و نظارت بر بانک ها و مؤسسات اعتباری و با هدف افزایش کارایی سیاست های اعتباری و تعادل بخشی به ترازنامه بانک ها و بهبود شاخص های سلامت شبکه بانکی، رویکرد ارتقای شیوه های تأمین مالی سرمایه در گردش را در دستور کار قرار داده است.
با توجه به برخی کاستی ها در شیوه فعلی تأمین مالی سرمایه در گردش ، پیاده سازی نظام تأمین مالی زنجیره ای، به عنوان یک تجربه موفق در سایر کشورها، می تواند راه حل مؤثر و کارآمدی محسوب شود.
در اقتصاد کشور در شرایط کنونی به طور همزمان چند چالش پولی داریم، افزایش قابل توجه قیمت نهادهها در دو سال گذشته و نیاز واحدهای تولیدی به سرمایه درگردش بیشتر برای حفظ سطح قبلی تولید، ظرفیت محدود نظام بانکی در تأمین سرمایه درگردش واحدهای تولیدی متناسب با نیاز فعلی آنها، فشار مضاعف بر واحدهای تولیدی و در نتیجه افت سطح تولید، نشت تسهیلات اعطائی از بخش مولد به بخش غیرمولد بهدلیل سودآوری بیشتر و بازگشت سرمایه سریعتر در بخشهای غیرمولد و سوداگرانه اقتصاد کشور و عدم امکان نظارت سیستمی بر مصرف تسهیلات اعطائی.
تأمین مالی زنجیره ای ، مجموعه ای از شیوه ها و عملیات تأمین مالی است که منجر به بهبود مدیریت سرمایه در گردش بنگاه های تولیدی می شود. در این روش ، به جای شیوه سنتی دریافت تسهیلات مستقیم توسط بنگاه های اقتصادی، فرایند تأمین مالی بنگاه ها به صورت پیوسته و در طول زنجیره های تأمین و مبتنی بر جریان واقعی کالا و خدمت صورت می گیرد. در این روش، امکان به کارگیری انواع شیوه ها از قبیل تنزیل اسناد دریافتنی، خرید دین، عاملیت، عاملیت معکوس، پرداخت تسهیلات و اوراق بهادار سازی اسناد دریافتنی برای تأمین مالی سرمایه در گردش بنگاه ها وجود دارد که منجر به کاهش نیاز به تسهیلات جدید خواهد شد.
با توجه به وضعیت نقدینگی بانک ها و تاکیدات بانک مرکزی مبنی بر ارتقای شیوه های نوین تامین مالی سرمایه در گردش، استفاده از نظام تامین مالی زنجیره ای به جای شیوه سنتی دریافت تسهیلات مستقیم توسط بنگاههای اقتصادی می بایست مورد توجه قرار گیرد.
ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین مانند برات الکترونیکی، سفته الکترونیکی، اعتباراسنادی، اوراق گواهی اعتبارمولد که در ادامه به طور مختصر معرفی می شوند:
برات الکترونیکی: سند تجاری الکترونیکی است که بر اساس قانون تجارت و قانون تجارت الکترونیک در سامانه یکپارچه مدیریت سفته و برات الکترونیکی صادر می گردد و به عنوان یکی از ابزارهای تامین مالی زنجیره تامین استفاده می گردد. این سند تجاری الکترونیکی دارای کلیه ویژگی های ذکر شده در ماده ۲۲۳ قانون تجارت و قانون تجارت الکترونیک است.
گواهی اعتبار مولد (گام): یکی از برنامه های مهم بانک مرکزی ج.ا.ا در چارچوب مدیریت نقدینگی و امکان تامین غیرتورمی سرمایه در گردش مورد نیاز زنجیره تولید به ویژه واحدهای کوچک و متوسط می باشد. بانک ها برای تامین نهاده های واحدهای تولیدی در زنجیره تولید، می توانند نسبت به صدور اوراق تحت عنوان “گام” با درخواست خریدار نهاده برای فروشنده آن اقدام نمایند. این اوراق با هدف رفع موانع پولی رونق تولید، هدایت منابع مالی به فعالیت‌های مولد اقتصادی و تأمین سرمایه درگردش سالم و پایدار برای واحدهای تولیدی ایجاد شده اند.
همچنین امکان تامین مالی بنگاههای اقتصادی از طریق بازار سرمایه به دو شیوه تامین مالی جمعی و انتشار اوراق اسلامی قابل انجام است.
تأمین مالی جمعی(کرادفاندینگ): به عنوان ابزار مالی جدید بر اساس دستورالعمل مصوب شورای عالی بورس برای تأمین مالی کسب و کارها می باشد. در این سازوکار، تمامی کسب وکارهای کوچک و متوسط می توانند جهت تأمین مالی طرح های مربوط به تأمین مواد اولیه، توسعه محصول، خرید دستگاههای مورد نیاز، سرمایه در گردش، ایجاد خطوط تولید جدید، بازاریابی و فروش محصول و … از طریق پلتفرم (سکو) تأمین مالی جمعی اقدام نمایند، لذا در صورتی که بنگاه اقتصادی از اعتبار و اندازه مناسبی برخوردار باشد، میتوانند به جای بهره مندی از واسطه های مالی نظیر بانک، موسسات اعتباری و یا انتشار اوراق بدهی، با استفاده از روش تأمین مالی جمعی به طور مستقیم از بازار سرمایه، منابع مالی مورد نیاز خود را تجهیز نمایند.
در حال حاضر، بازه زمانی تأمین مالی جمعی غالباً یکساله است و سرمایه پذیر(متقاضی) متعهد می گردد، در مقاطع ماهیانه، سود را در مقایسه با بانکها و در سررسید یکساله اصل سرمایه را به سرمایه گذاران بازگرداند.
انتشار اوراق بدهی مالی اسلامی : به منظور تامین سرمایه در گردش مورد نیاز، تأمین مالی از طریق انتشار اوراق مالی اسلامی می تواند سازوکار مناسب در این راستا محسوب گردد که در سالهای اخیر مورد توجه بنگاههای اقتصادی کشور نیز قرار گرفته است.
بنگاهها می توانند با انتشار اوراق بدهی مالی اسلامی به طور مستقیم از بازار سرمایه، منابع مالی مورد نیاز خود را تجهیز نماید .
در روشهای تأمین مالی مبتنی بر بدهی می توان به انواع اوراق صکوک اجاره، مرابحه، مشارکت، مضاربه، مزارعه، مضارعه، حق الامتیاز، …. اشاره کرد و صکوک اجاره و مرابحه از جمله کاربردی ترین این ابزارها می باشد و در این راستا بانکها می تواند نسبت به قبول رکن ضمانت انتشار اوراق بدهی اقدام نماید.
